बिझनेस मॉडेल चे

6 मुख्य पॅटर्न्स

बिझनेस मॉडेल कॅनव्हासमधील 9 बिझनेस ब्लॉक्सना विशिष्ट पद्धतीने एकत्र करून बिझनेस मॉडेल पॅटर्न तयार केला जातो. Alexander Osterwalder ने त्याच्या बिझनेस मॉडेल कॅनव्हास द्वारे असे 6 मुख्य बिझनेस मॉडेल पॅटर्न्स सांगितलेले आहेत.

तुमच्या स्टार्टअपला लागू होणारा योग्य बिझनेस मॉडेल पॅटर्न शोधल्यास, तुम्हाला स्पर्धेत टिकणारा व्यवसाय निर्माण करणे सोपे होईल. तुमच्या व्यवसायासाठी योग्य स्टार्टअप स्ट्रॅटेजी ठरवणे सोपे होईल, तुम्हाला तुमच्या बिझनेसचा स्कोप स्पष्ट होईल, आणि त्यानुसार तुम्ही बिझनेस मॉडेलमध्ये बदल आणि सुधार करू शकता.

हे 6 पॅटर्न्स सर्व प्रकारच्या स्टार्टअप्सना लागू पडू शकतात, तसेच या पॅटर्न्स व्यतिरिक्त अजून इतर नाविन्यपूर्ण बिझनेस मॉडेल पॅटर्न्स देखील तयार केले जाऊ शकतात. 

6 मुख्य पॅटर्न्स:

1. Unbundling Model: 

या बिझनेस मॉडेल पॅटर्नमध्ये कस्टमर रिलेशनशिप, प्रॉडक्ट इनोव्हेशन, आणि इन्फ्रास्ट्रक्चर हे तिघे घटक स्वतंत्रपणे मॅनेज केले जातात, ज्यामुळे प्रत्येक घटकावर अधिक लक्ष देऊन त्यांची कार्यक्षमता सुधारता येते.

उदाहरणार्थ: ‘भारती एरटेल’ त्यांचे टॉवर हे ‘इंडस टॉवर्स’ या कंपनी द्वारे मॅनेज करते आणि हे त्यांच्या मुख्य टेलिकॉम व्यवसायापासून वेगळे (unbundled) ठेवण्यात आलेले आहे, जेणेकरून एअरटेल कंपनी ग्राहकांवर जास्त फोकस करू शकते.

2. Long Tail Model:

या बिझनेस मॉडेल पॅटर्न मध्ये तुलनेने कमी मागणी असलेले परंतु विशिष्ट गरजांसाठी लागणारे खास (Niche) प्रॉडक्ट्स हे मोठ्या व्हरायटी, रेंज मध्ये मध्ये उपलब्ध करून दिले जातात. जेणेकरून अशा वेगवेगळ्या खास प्रॉडक्ट चे एकत्रित विक्री मूल्य हे नेहमी वापरल्या जाणाऱ्या प्रॉडक्ट्स च्या विक्रीपेक्षा जास्त असेल. खास (Niche) प्रॉडक्ट्स वर फोकस केल्याने इन्व्हेंटरी मोठ्या प्रमाणात ठेवण्याची गरज भासत नाही, मार्केट मधील गरजेनुसार लागलीच प्रॉडक्ट बदलले जाऊ शकतात. 

उदाहरणार्थ: ‘गोदरेज नेचर बास्केट’ त्यांच्या प्रीमियम ग्रोसरी दुकानांमध्ये कमी मागणी असलेले, पण अन्यत्र सहज उपलब्ध नसलेले इंपोर्टेड चीज, वाईन आणि इतर खाद्य पदार्थ विकतात. ग्राहक असे प्रॉडक्ट कमी विकत घेतात परंतु त्यांची किंमत जास्त असल्याने त्यांचे एकत्रित विक्री मूल्य दैनंदिन ग्रोसरी खरेदी पेक्षा जास्त असते.  

3. Multi-Sided Platform (MSP):

या बिझनेस मॉडेल पॅटर्नमध्ये, प्लॅटफॉर्मद्वारे दोन भिन्न ग्राहक समूहांना एकत्र जोडून मूल्य निर्माण केले जाते, अशा प्लॅटफॉर्म वर नवीन यूजर्स वाढतील तसे प्लॅटफॉर्म चे मूल्य वाढते. 

उदाहरणार्थ: ‘ओला’ हे ड्रायव्हर्स आणि पॅसेंजर्स या दोन्ही भिन्न ग्राहक समूहांना एकाच प्लॅटफॉर्म द्वारे जोडते. ग्राहक ओला प्लॅटफॉर्म द्वारे कॅब सर्व्हिस वापरतात आणि ड्रायव्हर्स ओला प्लॅटफॉर्म चा उपयोग करून व्यवसाय करतात. प्लॅटफॉर्म वर ग्राहक आणि ड्रायव्हर्स या दोघांची संख्या वाढली तरच प्लॅटफॉर्म मोठा होऊ शकतो.  

4. Freemium Model: 

या बिझनेस मॉडेल पॅटर्नमध्ये, बेसिक सर्व्हिसेस मोफत दिल्या जातात, ज्यामुळे अनेक नवीन ग्राहक आकर्षित होतात. या ग्राहकांना त्यांच्या गरजेनुसार प्रीमियम फिचर विकले जातात, आणि त्यातून नफा कमवला जातो.

उदाहरणार्थ: ‘हॉटस्टार’ हे फ्री मध्ये ग्राहकांसाठी क्रिकेट स्ट्रीम करते परंतु मुव्ही आणि बाकीचे प्रीमियम शो साठी अधिकचे पैसे आकारते 

5. Bait & Hook Model: 

या बिझनेस मॉडेल पॅटर्नमध्ये सुरुवातीला प्रॉडक्ट मोफत किंवा कमी किमतीत दिले जातात (the bait), आणि नंतर त्या संबंधित अधिक महागडे प्रॉडक्ट्स विकून जास्त नफा कमवला जातो (the hook). 

उदाहरणार्थ: ‘रिलायन्स जियो’ ने सुरुवातीला मोफत डेटा (bait) देऊन अनेक नवीन ग्राहकांना जोडले आणि नंतर या ग्राहकांना पेड डेटा पॅक, ऍप सबस्क्रिप्शन द्वारे अधिक किमतीच्या(hook) सर्व्हिसेस देऊ केल्या. 

6. Subscription Model: 

या बिझनेस मॉडेल पॅटर्नमध्ये, ग्राहक नियमितपणे दर महिन्याला किंवा वर्षाला ठराविक रक्कम देऊन सेवांचा लाभ घेतात. या पॅटर्न मध्ये दीर्घकाळासाठी ग्राहकांसोबत चांगले संबंध तयार करणे गरजेचे आहेत जेणेकरून नियमित उत्पन्न मिळण्याची शाश्वती वाढू शकते.  

उदाहरणार्थ: नेटफ्लिक्स दर महिन्याला ग्राहकांकडून ठराविक रक्कम घेऊन आपला स्ट्रीमिंग प्लॅटफॉर्म वापरू देते.